کاربرد تجهیزات ضد انفجار

راهنمای جامع ایمنی در قلب صنایع پرخطر

در دنیای صنعتی امروز، بسیاری از فرآیندها با مواد قابل اشتعال و انفجار سروکار دارند. یک جرقه کوچک، یک سطح داغ یا یک خطای الکتریکی ساده می‌تواند در محیط‌های حاوی گازها، بخارات یا گرد و غبارهای قابل اشتعال، به یک فاجعه تمام‌عیار تبدیل شود. اینجاست که تجهیزات ضد انفجار (Explosion-Proof Equipment) به عنوان یک سپر ایمنی حیاتی وارد عمل می‌شوند. کاربرد این تجهیزات تنها به چند صنعت خاص محدود نمی‌شود، بلکه گستره وسیعی از فعالیت‌های تولیدی و فرآوری را پوشش می‌دهد.

هدف اصلی تجهیزات ضد انفجار، جلوگیری از تبدیل شدن یک منبع احتراق (مانند جرقه الکتریکی یا سطح داغ) به یک انفجار گسترده است. این کار یا از طریق مهار انفجار در یک محفظه مستحکم (حفاظت نوع Ex d) یا با محدود کردن انرژی الکتریکی به سطحی پایین‌تر از آستانه اشتعال (حفاظت نوع Ex i) انجام می‌شود. درک کاربرد این تجهیزات، کلید اصلی پیاده‌سازی یک استراتژی ایمنی موثر است.

کاربردهای کلیدی تجهیزات ضد انفجار در صنایع مختلف

تجهیزات ضد انفجار بر اساس استانداردهای بین‌المللی مانند ATEX و IECEx طراحی و طبقه‌بندی می‌شوند تا برای خطرات خاص هر محیط مناسب باشند. در ادامه به مهم‌ترین صنایعی که به این تجهیزات وابسته هستند، می‌پردازیم.

۱. صنعت نفت، گاز و پتروشیمی

این صنعت، بزرگترین و شناخته‌شده‌ترین مصرف‌کننده تجهیزات ضد انفجار است. از سکوهای حفاری در دریا گرفته تا پالایشگاه‌ها و خطوط لوله، همواره خطر نشت هیدروکربن‌هایی مانند متان، پروپان و بنزن وجود دارد.

• مکان‌های کاربرد: سکوهای حفاری، پالایشگاه‌ها، واحدهای پتروشیمی، پایانه‌های ذخیره‌سازی، ایستگاه‌های پمپاژ و خطوط انتقال.

• تجهیزات مورد استفاده:

  • موتورهای الکتریکی و پمپ‌های ضد انفجار

  • چراغ‌ها و پروژکتورهای روشنایی Ex

  • جعبه‌های تقسیم (Junction Box) و تابلوهای کنترل ضد انفجار

  • سنسورهای گاز و ابزارهای دقیق

  • تلفن‌ها و سیستم‌های پیجینگ صنعتی

۲. معادن زیرزمینی

معادن، به ویژه معادن زغال‌سنگ، به دلیل وجود گاز متان (گاز گریز) و گرد و غبار بسیار ریز زغال‌سنگ، از پرخطرترین محیط‌های صنعتی محسوب می‌شوند. کوچکترین جرقه می‌تواند باعث انفجار گاز و گرد و غبار شود.

• مکان‌های کاربرد: تونل‌های استخراج، سیستم‌های تهویه، نوارهای نقاله.

• تجهیزات مورد استفاده:

  • سیستم‌های روشنایی مقاوم در برابر انفجار

  • تجهیزات ارتباطی و تلفن‌های معدنی

  • موتورهای ماشین‌آلات حفاری و سیستم‌های تهویه

۳. صنایع شیمیایی و داروسازی

در این صنایع، استفاده از حلال‌های قابل اشتعال (مانند استون، اتانول و تولوئن) و وجود گرد و غبارهای دارویی بسیار ریز و فعال، ریسک انفجار را به شدت بالا می‌برد.

• مکان‌های کاربرد: راکتورهای تولید، اتاق‌های خشک‌کن، آزمایشگاه‌ها، انبارهای نگهداری مواد اولیه.

• تجهیزات مورد استفاده:

  • همزن‌ها و میکسرهای ضد انفجار

  • سیستم‌های تهویه و فن‌های Ex

  • ترازوها و تجهیزات اندازه‌گیری آزمایشگاهی

  • سنسورهای دما و فشار

۴. صنایع غذایی و کشاورزی

شاید کمتر به آن توجه شود، اما گرد و غبارهای ناشی از مواد غذایی و کشاورزی مانند آرد، شکر، پودر شیر، نشاسته و غلات، پتانسیل انفجاری بالایی دارند. این گرد و غبارها وقتی در هوا معلق می‌شوند، می‌توانند با یک منبع احتراق منفجر شوند.

• مکان‌های کاربرد: سیلوهای ذخیره‌سازی غلات، آسیاب‌ها، خطوط تولید و بسته‌بندی، واحدهای تولید شکر.

• تجهیزات مورد استفاده:

  • موتورهای بالابر و سیستم‌های انتقال مواد

  • سیستم‌های غبارگیر (Dust Collector)

  • چراغ‌های روشنایی و سنسورهای سطح در سیلوها

۵. صنایع هوافضا و دفاعی

در این صنایع، وجود سوخت‌های بسیار فرّار مانند سوخت جت، مواد پیشران موشک و گرد و غبارهای فلزی قابل اشتعال (مانند آلومینیوم و منیزیم) استفاده از تجهیزات ضد انفجار را الزامی می‌کند.

• مکان‌های کاربرد: آشیانه‌های هواپیما، ایستگاه‌های سوخت‌رسانی، کارگاه‌های تولید و تست مهمات.

• تجهیزات مورد استفاده:

  • پمپ‌های انتقال سوخت

  • ابزارهای برقی و پنوماتیک ضد جرقه

  • سیستم‌های کنترل و مانیتورینگ

۶. تصفیه‌خانه‌های آب و فاضلاب

در فرآیند تصفیه فاضلاب، به ویژه در مراحل هضم بی‌هوازی، گازهای قابل اشتعال مانند متان و سولفید هیدروژن تولید می‌شود. این گازها در فضاهای بسته جمع شده و محیطی انفجاری ایجاد می‌کنند.

• مکان‌های کاربرد: مخازن هاضم، ایستگاه‌های پمپاژ سرپوشیده.

• تجهیزات مورد استفاده:

  • پمپ‌ها و هوادهنده‌های شناور

  • ابزار دقیق و سنسورهای سنجش سطح گاز

نتیجه‌گیری: ایمنی، یک الزام است نه یک انتخاب

کاربرد تجهیزات ضد انفجار یک اقدام پیشگیرانه و حیاتی برای حفاظت از جان کارکنان، جلوگیری از تخریب دارایی‌ها و تضمین تداوم کسب‌وکار است. این تجهیزات تنها یک قطعه فلزی مستحکم نیستند، بلکه نتیجه مهندسی دقیق و پیروی از استانداردهای سخت‌گیرانه‌ای هستند که برای نجات جان انسان‌ها طراحی شده‌اند. انتخاب صحیح و نصب اصولی این تجهیزات در هر صنعتی که با مواد قابل اشتعال سروکار دارد، یک سرمایه‌گذاری ضروری بر روی مهم‌ترین دارایی هر سازمان، یعنی ایمنی، است.

همچنین می توانید برای مشاهده سایر مطالب مرتبط به صفحه تجهیزات ضد انفجار و متریال سازنده آن‌ها مراجعه کنید.